سیماى شیعه در نگاه امام صادق(ع)
امام صادق(ع) در سفارشهاى خود به عبدالله بن جندب پس از هشدار شیعیان به دامهاى شیطان، ویژگىهاى برجسته دوستان حقیقى خود را بر مىشمرد و سپس خصلتهاى دیگر شیعیان را بیان مىکند. دو ویژگىممتاز شیعیان از نگاه امام صادق(ع) عبارت است از:
1- آخرت
«لقد جلت الاخره فى اعینهم حتى ما یریدون بها بدلا... و انماکانت الدنیا عندهم بمنزله الشجاع الارقم و العدو الاعجم»; آخرتدر نگاه آن ها بسیار بزرگ است، به اندازهاى که چیزى را با آنعوض نمىکنند... و دنیا نزد آنها همانند مارگزنده و دشمن بىزباناست.
پیروان حقیقى و دوستان واقعى خاندان نبوت علیهم السلام به چیزىجز آخرت نمىاندیشند و تمام کردارها و رفتارهاى خود را با نگاهبه آخرت مىسنجند. دنیا در نظر مؤمن وسیلهاى استبراى رسیدن بههدفى بزرگ که همان زندگى جاودان آخرت است. دوستان حقیقى اهلبیتعلیهم السلام از مواهب دنیوى بهره مىبرند، اما هرگز زندگىجاودان را با زندگى گذراى دنیا عوض نمىکنند.
2- انس با خدا
«انسوا بالله واستوحشوا مما به استاءنس المترفون»; آنها باخدا انس گرفتهاند و از آنچه که مال اندوزان به آن انسگرفتهاند، در هراسند.
مومنان از نعمتهاى الهى بهره مىبرند اما به آنها وابستهنمىشوند. وابستگى به مال دنیا موجب بندگى انسان در برابرمادیات خواهد شد. زراندوزان هماره به ثروت خود وابستهاند.شیعیان واقعى با یاد خدا آرامش مىیابند نیستند.
حضرت صادق(ع) پس از برشمردن این دو ویژگى مهم، فرمود: «اولئکاولیائى حقا بهم تکشف کل فتنه و ترفع کل بلیه»; آنها دوستانحقیقى من هستند. به وسیله آنها فتنه شکست مىخورد و هرگرفتارىهابر طرف مىشود.
- حسابرسى خود
«حق على کل مسلم یعرفنا ان یعرف علمه فى کل یوم ولیله علىنفسه فیکون محاسب نفسه فان راى حسنه استزاد منها و ان راىسیئه استغفر منها، لئلایخزى یوم القیمه»; بر هرمسلمانى که مارا مىشناسد، سزاوار است که کردارش را در هر شبانه روز بر خودعرضه دارد و به محاسبه آنها بپردازد، تا اگر کار نیکى در آنهادید، برآنها بیفزاید و اگر کردار بدى در اعمال خود مشاهده کرد،از آنها توبه کند، تا دچار ذلت و خوارى روز قیامت نگردد.
- سخاوت
«یابن جندب! ان شیعتنا یعرفون بخصال شتى: بالسخاء و البذلللاخوان»; اى پسر جندب! همانا شیعیان ما به چند خصلتشناختهمىشوند: به سخاوت و بخشش به برادران.
- خواندن پنجاه رکعت نماز و رعایت وقت نماز
«وبان یصلوا الخمسین لیلا و نهارا... و یحافظون علىالزوال»;شیعیان ما در شبانه روز پنجاه رکعت نماز مىخوانند و توجه بهوقت نماز ظهر (خواندن نماز اول وقت) دارند.
- دورى از پرخاش و داد و فریاد
«لایهرون هریرالکلب»; شیعیان ما همانند سگ زوزه نمىکشند.
- دورى از طمع
«ولایطمعون طمع الغراب»; شیعیان ما همانند کلاغ طماع و حریصنیستند.
- دورى از دشمنان
«و لایجاورون لنا عدوا و لا یساءلون لنا مبغضاولوماتوا جوعا»;شیعیان ما با دشمنان همسایگى نمىکنند و اگر از گرسنگى بمیرند،چیزى از آنها نمىخواهند.
- دقت در خوراک
«شیعتنا لایاءکلون الجرى... و لا یشربون مسکرا»; شیعیان مامارماهى نمىخورند... و شراب نمىنوشند.
شهادت امام صادق(ع)
شیخ کلینى و دیگران از ابو ایوب جوزى نقل مىکنند که گفت: ابو جعفر منصور شبانه به سراغ من فرستاد. پس نزد او رفتم. منصور بر صندلى نشسته و روبهرویش شمعى قرار داشت و در دستش نامهاى بود. چون به او سلام گفتم نامه را به سویم افکند در حالى که مىگریست گفت: این نامه محمد بن سلیمان، والى مدینه، است که در آن ما را خبر داده که جعفر بن محمد بهدرود حیات گفته است. آنگاه سه مرتبه گفت: «انا لله و انا الیه راجعون». دیگر مانند جعفر کجاست؟آنگاه به من گفت: بنویس. من در جاى کتابت نشستم منصور گفت: بنویس اگر جعفر به کسى بعد از خود وصیت کرد او را پیش آر و گردنش را به شمشیر بزن. در پاسخ او نوشتند: جعفر بن محمد به پنج نفر وصیت کرده است: ابو جعفر منصور، محمد بن سلیمان، عبد الله و موسى از فرزندانش و حمیدة. منصور با دیدن نام این افراد گفت: هیچ راهى براى کشتن اینها وجود ندارد.
ابن شهر آشوب در مناقب از داود بن کثیر رقى، نقل کرده است که گفت: یکى از اعراب نزد ابو حمزه ثمالى آمد. ابو حمزه از او پرسید: چه خبرى دارد؟گفت: جعفر صادق (ع) از دنیا رفت. ابو حمزه فریاد بلندى کشید و بىهوش افتاد. چون به حال آمد پرسید: آیا به کسى وصیت کرده است؟پاسخ داد: آرى به عبد الله و موسى، فرزندانش، و به ابو جعفر منصور وصیت کرده است. پس ابو حمزه خندید و گفت: سپاس خدایى را که ما را به هدایت رهنمون شد و بیان کرد براى ما از کبیر و راهنمایى کرد ما را بر صغیر و امرى عظیم را پوشیده داشت. چون از منظور وى پرسش کردند گفت: مقصود بیان کرد عیوب کبیر (بزرگ) را و بر صغیر (کوچک) دلالت کرد و صغیر (موسى) را به اوصیا اضافه کرد و او را از جمله آنان دانست و امر امامت را با وصیت به منصور نهان داشت براى آنکه اگر منصور از وصى پرسش کند به او گفته مىشود وصى امام، تو هستى. عبد الله، اگر چه بزرگترین فرزند امام صادق (ع) بود، اما عیبى جسمانى داشت او افطح بود حال آنکه امام نباید نقصى و عیبى داشته باشد. معذلک وى نسبت به احکام دین هم آگاهى نداشت.
مسعودى در مروج الذهب نویسد: در سال 148 هجرى ده سال از خلافت منصور گذشته بود که ابو عبد الله جعفر بن محمد بن على بن حسین بن على بن ابى طالب وفات یافت وى در قبرستان بقیع و در کنار پدر و جدش به خاک سپرده شد. به هنگام وفات 65 سال داشت و گفته شده که او را مسموم کرده بودند. در این قسمت از بقیع بر قبور آنان سنگ مرمرى است که بر روى آن نوشته شده:
«بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله مبید الامم و محیى الرمم هذا قبر فاطمه بنت رسول الله (ص) و سیدة نساء العالمین و قبر الحسن بن على بن ابى طالب و على بن الحسین بن على بن ابى طالب و محمد بن على و جعفر بن محمد علیهم السلام».
